Κοινωνικός στιγματισμός και Covid-19
Οδηγός αποτροπής και διαχείρισης του κοινωνικού στιγματισμού σχετικά με τον κορονοϊό από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας
TI EINAI O KOINΩΝΙΚΟΣ ΣΤΙΓΜΑΤΙΣΜΟΣ
Ο κοινωνικός στιγματισμός στα πλαίσια της υγείας είναι η αρνητική συσχέτιση ατόμου ή μίας ομάδας ατόμων που έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και έχουν προσβληθεί από μία συγκεκριμένη ασθένεια. Όταν λαμβάνουν χώρα φαινόμενα κοινωνικού στιγματισμού, αυτές οι ομάδες ανθρώπων υπόκεινται σε διακρίσεις, χαρακτηρίζονται και αντιμετωπίζονται διαφορετικά και υπόκεινται ακόμα και σε μείωση της υπόληψής τους εξαιτίας της σύνδεσής τους με την ασθένεια.
Τέτοιου είδους αντιμετώπιση, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τόσο τους ασθενείς, όσο και τους φροντιστές τους, την οικογένεια, τους φίλους και τον κοινωνικό τους κύκλο. Επιπλέον, ακόμα και άτομα τα οποία δεν έχουν προσβληθεί από την συγκεκριμένη ασθένεια αλλά έχουν κοινά χαρακτηριστικά με τους στιγματισμένους ασθενείς μπορούν εξίσου να στιγματιστούν.
Το ξέσπασμα και η έξαρση του παρόντος κορονοϊού (Covid-19) δημιούργησε κοινωνικό στιγματισμό και συμπεριφορές διακρίσεων και προκαταλήψεων εναντίον ανθρώπων με συγκεκριμένα εθνικά χαρακτηριστικά αλλά και εναντίον όσων προσβλήθηκαν ή ήρθαν με κάποιο τρόπο σε επαφή με τον ιό.
ΓΙΑΤΙ Ο COVID-19 ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ ΤΟΣΟ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΤΙΓΜΑΤΙΣΜΟ;
Η εξήγηση για την μεγάλη έκταση του κοινωνικού στιγματισμού που παρατηρήθηκε σχετικά με τον Covid-19 μπορεί να αποδοθεί στους εξής παράγοντες:
- Πρόκειται για μία καινούρια ασθένεια για την οποία υπάρχουν ακόμα πολλά άγνωστα στοιχεία
- Υπάρχει ο φόβος του άγνωστου
- Είναι εύκολο ο φόβος αυτός να σχετιστεί με/αποδοθεί σε κάποιον «άλλον» (άλλο άτομο, άλλη ομάδα ατόμων)
Είναι κατανοητό ότι εξαιτίας της φύσης του κορονοϊού δημιουργείται σύγχυση, άγχος και φόβος, δεδομένα που πυροδοτούν αρνητικά στερεότυπα.
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ;
Ο στιγματισμός μπορεί να υποβαθμίσει την κοινωνική συνοχή και να οδηγήσει στην κοινωνική απομόνωση ομάδες ανθρώπων συμβάλλοντας στην αύξηση των πιθανοτήτων εμφάνισης της ασθένειας στις ομάδες αυτές. Κάτι τέτοιο μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά προβλήματα υγείας και δυσκολίες ελέγχου και περιορισμού ενός πιθανού κύματος έξαρσης του ιού.
Πιο συγκεκριμένα, ο στιγματισμός μπορεί:
-να ωθήσει ανθρώπους να προσπαθήσουν να κρύψουν την ασθένεια προκειμένου να αποφύγουν εναντίον τους διακρίσεις
-να αποτρέψει ανθρώπους από την προσφυγή σε άμεση ιατρική περίθαλψη
-να τους αποθαρρύνει από την υιοθέτηση υγιούς τρόπου ζωής και πρόληψης.
ΠΩΣ ΝΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΟΥΜΕ ΤΟΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΤΙΓΜΑΤΙΣΜΟ
Τα στοιχεία αποδεικνύουν ξεκάθαρα ότι ο στιγματισμός και ο φόβος που σχετίζονται με μεταδοτικές ασθένειες παρακωλύουν και καθυστερούν την σωστή αντιμετώπιση τους. Έτσι, προς σωστή αντιμετώπιση και διαχείριση της κατάστασης θα πρέπει να οικοδομήσουμε σχέσεις εμπιστοσύνης με αξιόπιστες υπηρεσίες υγείας και συμβουλευτικής, να δείξουμε την συμπάθεια και την έμπρακτη μας βοήθεια προς τους ανθρώπους που έχουν προσβληθεί από την ασθένεια, να κατανοήσουμε την φύση της ασθένειας και να υιοθετήσουμε πρακτικά και αποτελεσματικά μέτρα τα οποία θα βοηθήσουν τους ασθενείς και τους οικείους τους.
Ο τρόπος επικοινωνίας και πληροφόρησης όλων των ζητημάτων που αφορούν τον Covid-19 είναι ζωτικής σημασίας προς υποστήριξη των ασθενών, προκειμένου αυτοί να προβούν σε αποτελεσματικές ενέργειες προς αντιμετώπιση της ασθένειας αλλά και προς αποφυγή φαινομένων στιγματισμού και φόβου εναντίον τους.
Προς επίτευξη των στόχων αυτών, είναι αναγκαία η ανοιχτή, ειλικρινής και αποτελεσματική διαβούλευση για την ασθένεια και τις επιπτώσεις της.
Μερικοί τρόποι για να διαχειριστούμε και να αποφύγουμε επιπλέον επιβάρυνση κοινωνικού στιγματισμού είναι:
- Οι λέξεις μετράνε (Words Matter): ποια είναι η σωστή ορολογία όταν μιλάμε για τον κορονοϊό
- Πάρτε μέρος (Do your part): απλές ιδέες προς απομάκρυνση του στίγματος
- Συμβουλές και μηνύματα επικοινωνίας (Communication tips and messages)
Παρακάτω ακολουθούν πρακτικές συμβουλές για τις τρεις αυτές κατηγορίες.
- Οι λέξεις μετράνε (Words Matter)
Όταν αναφερόμαστε στον κορονοϊό, συγκεκριμένες λέξεις ή φράσεις (π.χ. ύποπτο κρούσμα, ύποπτη περίπτωση, απομόνωση…) έχουν αρνητικό νόημα και ενισχύουν συμπεριφορές στιγματισμού. Μπορούν να διαιωνίσουν ήδη υπάρχοντα αρνητικά στερεότυπα και αντιλήψεις, να ενισχύσουν λανθασμένες συσχετίσεις μεταξύ της ασθένειας και άλλων παραγόντων, να δημιουργήσουν εκτεταμένο φόβο και ακόμα και να παρουσιάζει τους προσβαλλόμενους με την ασθένεια ως όντα χωρίς ανθρώπινη υπόσταση και χαρακτηριστικά.
Μπορούν επίσης να οδηγήσουν ανθρώπους στο να αποφύγουν να ελεγχθούν, να εξεταστούν και να ενταχθούν σε καραντίνα (απομόνωση) προκειμένου να θεραπευθούν.
Για τον λόγο αυτό στον δημόσιο διάλογο που αφορά τον κορονοϊό, προτείνουμε την χρησιμοποίηση γλώσσας και ορολογίας η οποία θα έχει ως επίκεντρο της τον σεβασμό και την βοήθεια προς τους προσβληθέντες ασθενείς. Η ορολογία αυτή θα πρέπει να ενταχθεί σε όλα τα επίπεδα διαλόγου και διαβούλευσης, συμπεριλαμβανομένων και των ΜΜΕ.
Οι λέξεις και η ορολογία που χρησιμοποιούνται στα ΜΜΕ είναι εξαιρετικής σημασίας αφού με αυτές σχηματίζεται και διαρθρώνεται έπειτα ο αντίστοιχος δημόσιος διάλογος, ενώ η αρνητική δημοσιότητα επηρεάζει τον τρόπο συμπεριφοράς και αντιμετώπισης ασθενών με κορονοϊό και των οικείων τους, καθώς και ατόμων που είναι εν δυνάμει ασθενείς.
Υπάρχουν πολλά συγκεκριμένα παραδείγματα για τον τρόπο με τον οποίο η σωστή χρήση της γλώσσας και ορολογιών οι οποίες θα αποφεύγουν προσεκτικά όρους οι οποίοι μπορούν να οδηγήσουν σε στιγματισμό δύνανται να βοηθήσουν στον έλεγχο επιδημιών και πανδημιών. Τα παραδείγματα αυτά μας τα έδωσαν προηγούμενες επιδημίες παγκόσμιας κλίμακας όπως ο HIV, o ΤΒ και ο H1N1.
ΕΝΔΕΔΕΙΓΜΕΝΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΡΟΝΟΪΟ
Ακολουθούν κάποια παραδείγματα ορθής χρησιμοποίησης όρων και λέξεων όταν αναφερόμαστε στον Covid-19
Σωστό: η συγκεκριμένη ασθένεια ονομάζεται Covid-19 (Co από το Corona, Vi από το virus, d από το disease, 19 επειδή εμφανίστηκε το 2019). Ο όρος επιλέχθηκε ακριβώς για να αποφευχθούν περιπτώσεις στιγματισμού.
Λάθος: Η συσχέτιση συγκεκριμένων τόπων ή εθνικοτήτων, όπως ο «Κινέζικος Ιός», ο «Ιός της Γουχάν», ο «Ασιατικός Ιός».
Σωστό: μιλάμε για ανθρώπους που «έχουν κορονοϊό/που θεραπεύονται από τον κορονοϊό/ που συνέρχονται από κορονοϊό».
Λάθος: δεν λέμε «περιπτώσεις κορονοϊού» ή «θύματα κορονοϊού».
Σωστό: μιλάμε για ανθρώπους που «φέρουν κορονοϊό/έχουν προσβληθεί από κορονοϊό».
Λάθος: δεν λέμε για ανθρώπους που «μεταφέρουν τον κορονοϊό/ που κολλούν άλλους ανθρώπους με κορονοϊό/ που διασπείρουν τον ιό».
Η χρήση τέτοιων όρων ποινικοποίησης και έλλειψης σεβασμού στην ανθρώπινη υπόσταση συντελεί στην εντύπωση ότι οι άνθρωποι αυτοί έχουν κάνει κάτι λάθος, ότι είναι «λιγότερο» άνθρωποι από όλους τους υπόλοιπους. Επιπλέον χρήση τέτοιας γλώσσας υποθάλπουν και ενισχύουν την στιγματοποίηση, υποβαθμίζουν τα αισθήματα συμπάθειας και ενισχύουν την γενικότερη διστακτικότητα των ασθενών να εξεταστούν, να υποβληθούν σε θεραπεία και σε πιθανή απομόνωση.
Σωστό: μιλάμε με ακρίβεια για τους κινδύνους του Covid-19, βασιζόμενοι σε επιστημονικά δεδομένα και τις τελευταίες επίσημες συμβουλές και συστάσεις
Λάθος: δεν αναπαράγουμε και διαδίδουμε ανυπόστατες φήμες, δεν χρησιμοποιούμε υπερβολικές λέξεις και όρους οι οποίοι δημιουργούν φόβο, όπως π.χ. «μάστιγα», «αποκάλυψη», κτλ.
Σωστό: μιλάμε με θετικότητα για την αποτελεσματικότητα της πρόληψης και θεραπείας. Πρόκειται για μία ασθένεια την οποία οι περισσότεροι ασθενείς με απλά βήματα μπορούν να ξεπεράσουν. Επικεντρωνόμαστε στην αποτελεσματικότητα των προστατευτικών μέτρων προς αποφυγή εξάπλωσης του ιού, καθώς και στη σημασία της πρόωρης εξέτασης και της θεραπείας.
Λάθος: δεν επικεντρωνόμαστε στις αρνητικές επιπτώσεις, τα δυσοίωνα μηνύματα και τις απειλές.
- Πάρτε μέρος (Do your part)
Κυβερνήσεις, πολίτες, ΜΜΕ και φορείς επικοινωνίας οφείλουν να διαδραματίσουν καίριο ρόλο στην αποτροπή και διακοπή αναπαραγωγής και διάδοσης στερεοτύπων και κοινωνικού στιγματισμού για όλους τους ανθρώπους που προέρχονται από την Κίνα και την Ασία γενικότερα. Επιπλέον όλοι μας, όταν επικοινωνούμε μέσω του διαδικτύου και των social media πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, υποστηρικτικοί και αλληλέγγυοι σχετικά με τον κορονοϊό.
Μερικά παραδείγματα:
Επικοινωνούμε και διαδίδουμε τα πραγματικά στοιχεία και δεδομένα: τα φαινόμενα κοινωνικού στίγματος διαδίδονται και επιδεινώνονται λόγω της έλλειψης επαρκούς γνώσης για τους τρόπους μετάδοσης και θεραπείας του κορονοϊού καθώς και τους τρόπος αποτροπής του.
Προκειμένου να μεταφέρουμε έγκυρα και πραγματικά δεδομένα θα πρέπει να εστιάζουμε σε δεδομένα που αφορούν συγκεκριμένες περιοχές ή χώρες (και όχι αόριστα), σε συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων ευάλωτων σε προσβολή από τον ιό, τις θεραπευτικές επιλογές και τους τρόπους πρόσβασης σε πληροφορίες και δομές υγείας.
Συνίσταται η χρήση απλής κατανοητής γλώσσας και η αποφυγή χρησιμοποίησης τεχνικών επιστημονικών όρων. Επιπλέον τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι εξαιρετικά χρήσιμα καθώς μπορούμε με μικρό κόστος να έχουμε πρόσβαση σε πολλούς ανθρώπους.
Η συμμετοχή ατόμων με μεγάλη κοινωνική επιρροή μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα σημαντική. Έτσι, ηγέτες κοινωνικών ομάδων μπορούν να βοηθήσουν σε έγκαιρη αντιμετώπιση φαινομένων στιγματισμού ενώ διάσημοι άνθρωποι δύνανται να ενισχύσουν την αποτροπή και την καταπολέμηση φαινομένων κοινωνικού στίγματος. Τα άτομα μεγάλης κοινωνικής επιρροής τα οποία θα συμμετάσχουν θα πρέπει να εμπλακούν προσωπικά με δράση η οποία θα λαμβάνει υπόψη της τις κοινωνικές και γεωγραφικές ιδιαιτερότητες που υπάρχουν ανά περιοχή σε κάθε χώρα. Για παράδειγμα, ένας δήμαρχος που απολαμβάνει υψηλής δημοτικότητας μπορεί να συναντηθεί με ηγέτες εθνοτικών/κοινωνικών ομάδων αποδεικνύοντας την στήριξη του.
Προβάλλουμε και διαδίδουμε προσωπικές ιστορίες ανθρώπων που πέρασαν την εμπειρία του κορονοϊού ή βοήθησαν κάποιον συγγενή ή φίλο τους στην αντιμετώπισή του, με απώτερο στόχο να υπενθυμίσουμε ότι η πλειοψηφία των προσβαλλόμενων θεραπεύεται από την ασθένεια χωρίς περαιτέρω συνέπειες.
Ευαισθητοποιούμε το κοινό για τον μεγάλο αγώνα που δίνει το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό παγκοσμίως και το οποίο επίσης συχνά υπόκειται σε διακρίσεις και κοινωνικό στιγματισμό.
Επιπλέον, η συμμετοχή ηγετικών προσώπων διαφόρων κοινοτήτων (εθνοτικών, φυλετικών, κοινωνικών, θρησκευτικών, κτλ.) μπορούν να παίξουν καίριας σημασίας ρόλο στην μείωση των διακρίσεων στις κοινότητες αυτές.
Η δημοσιογραφία με κάλυψη των δεοντολογικών και ηθικών κριτηρίων είναι ζωτικής σημασίας για τις πληροφορίες και την ενημέρωση για την πανδημία και για την προσπάθεια αντιμετώπισής της.
Συχνά, η δημοσιογραφία όμως υπερβάλλει εστιάζοντας σε μεμονωμένες συμπεριφορές και στην ατομική ευθύνη των ασθενών για την προσβολή και την «διάδοση του Covid-19” αυξάνοντας έτσι τις διακρίσεις και τον κοινωνικό στιγματισμό εναντίον των ασθενών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η προσπάθεια κάποιων ΜΜΕ να «ανακαλύψουν» τον πρώτο ασθενή με κορονοϊό σε κάθε χώρα.
Επιπλέον η υπερβολική εστίαση σε εμβόλια και θεραπείες μπορούν να αυξήσουν τον φόβο και να δώσουν την εντύπωση ότι δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα τώρα, χωρίς αυτά (πριν ξεκινήσουν οι εμβολιασμοί). Αντί αυτού, θα πρέπει να γίνεται έγκυρη ενημέρωση σχετικά με τους βασικούς τρόπους και πρακτικές αποτροπής και πρόληψης της ασθένειας, των συμπτωμάτων του Covid-19 και το που πρέπει να αναζητηθεί ιατρική βοήθεια αν και όταν χρειαστεί.
Δικτύωση & επικοινωνία: Υπάρχει μία σειρά πρωτοβουλιών εναντίον των διακρίσεων, των στερεοτύπων και του κοινωνικοί στιγματισμού. Η δικτύωση, η επικοινωνία και η συμμετοχ σε αυτά τα δίκτυα μπορούν να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον προώθησης της αποτελεσματικής βοήθειας και περίθαλψης για όλους.
- Συμβουλές και μηνύματα επικοινωνίας (Communication tips and messages)
Η παραπληροφόρηση σχετικά με τον κορονοϊό έχει πάρει διαστάσεις επιδημίας και διαδίδεται πιο γρήγορα και από τον ίδιο τον κορονοϊό. Η κατάσταση αυτή έχει εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις μεταξύ των οποίων οι διακρίσεις και ο στιγματισμός ανθρώπων που έχουν προσβληθεί από τον ιό. Η συλλογική, έγκυρη και έγκαιρη πληροφόρηση είναι καίριας σημασίας για την υποστήριξη ανθρώπων και κοινοτήτων που έχουν προσβληθεί και επηρεαστεί.
Οι παρανοήσεις, οι φήμες και η παραπληροφόρηση συμβάλλουν στον στιγματισμό και τις διακρίσεις, οι οποίες με τη σειρά τους παρακωλύουν την προσπάθεια αντιμετώπισης του κορονοϊού.
Για αυτό:
-προσπαθούμε να διορθώνουμε τις παρανοήσεις, με σεβασμό στο γεγονός ότι οι συμπεριφορές που έχουν προέλθει ως απόρροια της παραπληροφόρησης μπορεί να είναι γνήσια και αληθινή
-προωθούμε την σημασία της πρόληψης, των δράσεων αντιμετώπισης, της έγκυρης εξέτασης και της θεραπείας.
Η αλληλεγγύη και η παγκόσμια συνεργασία αποτελούν επιτακτική ανάγκη για την πρόληψη και αποτροπή περαιτέρω εξάπλωσης και ανακούφισης αλλά και καθησυχασμού ατόμων και κοινοτήτων. Έτσι μπορούμε:
-να μοιραζόμαστε συγκινητικές ανθρώπινες ιστορίες αντιμετώπισης του ιού από άτομα και ομάδες
– να βοηθάμε, να υποστηρίζουμε, να ενθαρρύνουμε και να ενημερώνουμε για την μεγάλη προσπάθεια που καταβάλλουν αυτοί που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αντιμετώπισης της πανδημίας (ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, εθελοντές, κτλ.)
Είναι τα πραγματικά δεδομένα που θα σταματήσουν την εξάπλωση της του Covid-19 και όχι ο φόβος
-Μοιραζόμαστε έγκαιρα, έγκυρα και ακριβή δεδομένα για την ασθένεια
-Καταρρίπτουμε μύθους και στερεότυπα
-Προσέχουμε τις λέξεις και την ορολογία που χρησιμοποιούμε. Ο τρόπος που επικοινωνούμε μπορεί να επηρεάσει την συμπεριφορά άλλων ανθρώπων.